Αγλαονίκη, μια μάγισσα στην αρχαία Θεσσαλία.

Στον κόσμο των λαϊκών αφηγήσεων συναντά κανείς ένα πλήθος και μια ποικιλία από ανθρωπόμορφες και ζωόμορφες φιγούρες. Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνονται και οι μάγισσες, συνήθως άσχημες και κακές, οι οποίες κατέχουν υπερφυσικές δυνάμεις, μυστικές κι απόκοσμες γνώσεις. Οι ήρωες και οι ηρωίδες συχνά έρχονται αντιμέτωποι μαζί τους, καθώς τους δυσκολεύουν και παιδεύουν με τα μάγια.

Στα θεσσαλικά παραμύθια οι μάγισσες  μπορεί να είναι νύφες, μητέρες, αδελφές, θυγατέρες και σύζυγοι, ηλικιωμένες ή νέες, άσχημες ή όμορφες,  άλλες φορές γύφτισσες και ζητιάνες που έρχονται από μακριά, κι άλλοτε βασίλισσες ή φτωχές, μαμές και υφάντρες. Πλάι όμως στις κακές υπάρχουν και αυτές που θα προστατεύσουν, θα συμβουλεύσουν και θα λύσουν τα μάγια με τεχνάσματα και φίλτρα γνωστά μόνο σε αυτές, κι άλλες που συλλέγουν βότανα και γνωρίζουν ένα πλήθος φαρμακευτικές ιδιότητες για το καθένα. Όταν πάλι το φεγγάρι είναι γεμάτο το κατεβάζουν κάτω και το αρμέγουν σαν αγελάδα. 

Η παράδοση αυτή, ότι οι μάγισσες της Θεσσαλίας είχαν την δύναμη να «κατεβάζουν» το φεγγάρι για να κάνουν μάγια, αναφέρεται επίσης σε αρκετές αρχαιοελληνικές και λατινικές πηγές. Η Θεσσαλία γενικά συνδέεται έντονα στα αρχαία χρόνια με την άσκηση της μαγείας και την παρουσία μαγισσών. Είναι γνωστό από τη μυθολογία ότι ο Ιάσονας έφερε στην Ιωλκό την περίφημη μάγισσα Μήδεια. Οι θεσσαλές μάγισσες, είχαν ως προστάτιδά τους την Εκάτη, την τρισυπόστατη θεά της μαγικής τέχνης στον κάτω κόσμο, παιδί του Τιτάνα Πέρση και της Αστερίας. Ο Αριστοφάνης παρουσιάζει το 423 π.Χ. τον Στρεψιάδη, ένα γέρο Αθηναίο χωριάτη να λέει πως «Μια θεσσαλή / μάγισσ᾽ αν αγοράσω και τη βάλω/ να κατεβάσει νύχτα το φεγγάρι/ και σε στρογγυλή το κλείσω θήκη,/ σαν καθρέφτη, και μέσα το φυλάω» (Νεφέλες στ. 749-753). Στις θεσσαλές μάγισσες αναφέρεται και ο Σωκράτης στον Γοργία (513a), τον πλατωνικό διάλογο του 393 π.Χ. ή 387 π.Χ.. 

Η θεά Εκάτη. Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας,  περ. 440 π.Χ.. Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη.

Πιο κοντά στην ιστορική πραγματικότητα είναι οι πληροφορίες του Πλούταρχου (45 – 120 μ.Χ.) για μια επώνυμη μάγισσα, την Αγλαονίκη, κόρη του Ηγήτορα από κάποια θεσσαλική πόλη. Μας πληροφορεί πως η ίδια γνώριζε αστρονομία, την περιοδικότητα των πανσελήνων και αντίστοιχα των εκλείψεων. Με αυτό τον τρόπο υπολογίζοντας επακριβώς πότε το φεγγάρι θα κρυβόταν από τη σκιά της Γης έκανε τις υπόλοιπες γυναίκες και γενικά τον κόσμο να πιστεύει ότι κατέβαζε το φεγγάρι. (Ἠθικὰ, Γαμικὰ παραγγέλματα 145c και Περὶ τῶν Ἐκλελοιπότων Χρηστηρίων 13). Οι ίδιες πληροφορίες αναπαράγονται και στα σχόλια για τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου  (Argonautica: Scholia vetera in Apollonium Rhodium, III 533 και IV 59-61).

Η εποχή που έζησε η Αγλαονίκη είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Με δεδομένο πως γνώριζε τη μέθοδο υπολογισμού των σεληνιακών εκλείψεων με απόλυτη ακρίβεια είναι σίγουρο πως είναι μεταγενέστερη του Μέτωνα, ο οποίος ήταν μαθηματικός, αστρονόμος, γεωμέτρης και μηχανικός. Αυτός με υπολογισμούς καθόρισε τον Μετωνικό κύκλο (ή Σεληνιακό κύκλο) που αποτελούταν από μια περίοδο 235 σεληνιακών μηνών (ίση με 19 περίπου ηλιακά έτη) και τον οποίο εισήγαγε το 432 π.Χ. στο σεληνιακό Αττικό ημερολόγιο. Κάποιοι σύγχρονοι επιστήμονες θεωρούν πως η Αγλαονίκη έζησε μετά την αρχή της δυναστείας των Σελευκιδών (312 π.X.) με βάση τον Βηρωσσό  (Περούξ στα περσικά) (π. 350 π.Χ. - π. 270 π.Χ.), έναν σημαντικό Βαβυλώνιο αστρολόγο, αστρονόμο και ιστοριογράφο, ο οποίος έγραψε την ιστορία της Βαβυλωνίας στα ελληνικά με τον τίτλο Βαβυλωνιακά και περιγράφει με ακρίβεια την περιοδικότητα των εκλείψεων.

Η θεσσαλή μάγισσα Αγλαονίκη ήταν σίγουρα μια από τις πρώτες γυναίκες που γνώριζε αστρονομία και ήξερε πώς να προβλέπει της σεληνιακές εκλείψεις, εξοικειωμένη μετά από πολύωρες νυχτερινές παρατηρήσεις με τις περιόδους της Σελήνης και τους κύκλους των εκλείψεων. Ο φόβος όμως για το άγνωστο, η άγνοια και η δεισιδαιμονία οδήγησαν στο να θεωρείται πως η Αγλαονίκη είχε την ικανότητα να κατεβάζει και να κρύβει το Φεγγάρι, όπως και οι γυναίκες με τις οποίες μοιράστηκε τις γνώσεις της. Σήμερα, Αγλαονίκη ονομάζεται ένας κρατήρας διαμέτρου 64 χλμ. στο νότιο ημισφαίριο του πλανήτη Αφροδίτη, τιμώντας τη θεσσαλή αρχαία αστρονόμο. 

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Άρνη", Εφημερίδα του Μορφωτικού Συλλόγου Μοσχολουρίου, Τεύχος 71, Δεκέμβριος 2018 – Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2017